Kurum Kültürünün Yeni Ortak Aklı: Yapay Zeka ile Dönüşümde Dengeyi Kurmak

2025’teyiz. Yapay zeka artık sadece bir teknoloji yatırımı değil. Şirketlerin kültürel dokusuna, karar süreçlerine, güven ilişkilerine kadar nüfuz eden, kalıcı ve dönüştürücü bir unsur haline geldi. Bu yeni düzende, organizasyonların “ruhunu” dijitalleştirmeye çalışırken insan odağını nasıl koruyacağımız, liderlikten kültüre uzanan geniş bir tartışma alanı yaratıyor.

Küresel kurumlara, farklı sektörlerde, CEO ve yönetim takımları özelinde liderlik seçimleri, stratejik gelişim ve kültürel dönüşüm konularında destek veriyoruz. İnsan, iş ve kurum kültürünü bir bütün olarak ele alıyoruz. Bu yazı da tam bu üçlemenin kesişiminde doğdu: Yapay zeka, kurum kültürü ve geleceğe hazır liderlik.

 

Veriye Dayalı Gerçeklik: Kültür ve Yapay Zeka Arasında Ne Tür Bir Bağlantı Var?

McKinsey’nin 2024 tarihli araştırmasına göre, yapay zekayı kapsamlı biçimde entegre eden şirketlerin %63’ü, aynı zamanda kurum içi açıklık, güven ve iş birliği gibi kültürel kaslarını da geliştirmiş durumda. Öte yandan, başarısız dönüşümlerin %70’inde kültürel direncin veya etik çerçevenin eksikliğinin belirleyici rol oynadığı görülüyor.

MIT Sloan Management Review ve BCG’nin birlikte yaptığı bir çalışmada ise “AI ready” şirketlerin %85’i, teknolojiden önce kültürün dönüşümüne yatırım yapıldığını vurguluyor. Bu bize şunu söylüyor: Teknolojinin kendisi güçlü olabilir, ama taşıyıcısı hâlâ insan ve o insanın içinde bulunduğu kurum kültürü.

 

Algı, Güven ve Uyum

Harvard Business School’dan Prof. Tsedal Neeley’nin liderliğindeki çalışmalarda, yapay zekaya duyulan güvenin, şirket içi şeffaflık ve katılımcılıkla doğru orantılı olduğu gösteriliyor. Karar süreçlerine katılım, etik ilkelerin açıklığı ve yöneticilerin rol model olması, teknolojinin “güvensiz bir tehdit” değil, “destekleyici bir yardımcı” olarak algılanmasını sağlıyor.

Bir yanlış anlamayı düzeltmek gerek: Kurum kültürü sabit bir yapıda değil. Yapay zeka ile birlikte daha dinamik, öğrenme odaklı ve uyum sağlayan bir organizma haline geliyor. Bu yüzden as, ıl olan kültürü korumanın yanında; onu geleceğe dayanıklı hale getirmek.

 

Gerçek Hayata Nasıl Yansıtabiliriz?

Konu YZ olunca birçok kavramın teoride kaldığını düşünüyorum, bu sebeple gerçek bir süreçten bahsetmek önemli. Geçtiğimiz yıl sonunda bölgesel bir bankanın yapay zeka destekli performans değerlendirme sistemine geçiş sürecine dahil olduk. Başlangıçta “Bir algoritma benim performansımı nasıl anlayabilir?” gibi tepkilerle karşılaştık. Aslında, bu sadece teknik bir endişe değil, kültürel bir sinyaldi. Sistemin doğru kurgulanmadığında güvensizlik yaratabileceğini anlaşıldı.

Süreç yeniden tasarlandığında, yapay zeka çıktısı birebir geri bildirim oturumlarına entegre edildi. Burada önemli olan adım olarak ne fark yarattı; YZ bir karar verici değil, öngörü sağlayıcı olarak konumlandırıldı. Algı değiştiğinde, teknolojiye yaklaşım da değişti. Üç ay sonunda çalışan memnuniyeti %12 arttı, yöneticilerin ölçüm güveni %30 oranında iyileşti.

 

Peki Kültürü Kodlamak Mümkün mü?

Yapay zeka ile kurum kültürü arasındaki ilişkiyi anlamanın temelinde şu soru yatıyor: Kültür kodlanabilir mi?

Cevap kısmen evet. Bir kurumun değer sistemleri, karar alma tarzı ve davranış kalıpları büyük veri analitiği ile anlaşılabilir. Ancak burada esas farkı yaratan yine bildiğimiz yerden geliyor: Kültürü sadece ölçmek değil, yönetmek gerekir. Veriye dayanarak anlamak, insanla şekillendirmek gerekir. Biraz klasik olabilir ama ‘Lead with technology, but anchor in values’ (Teknoloji ile yönetin, ancak değerlerde demirleyin.)

Bu noktada lidere önemli bir görev düşüyor. Liderler artık sadece strateji değil, aynı zamanda kültürel bağlam da tasarlıyor. Bir algoritmanın nasıl kullanılacağı kadar, bu sürecin insanlar tarafından nasıl hissedileceği de önem taşıyor. Liderler, yapay zekayı kullanmalı ama aynı zamanda ekibinin bu teknolojiyle birlikte evrilebilmesini sağlamalı.

Kültür ve dönüşümden bahsederken Harari’ye atıf yapmadan olmaz. Her kitabını ders çalışır gibi okuduğum tarihçi ve fütürist Yuval Noah Harari, yapay zekanın sadece iş yapış biçimlerini değil, insanın kendisini ve toplumsal yapıların temelini derinden etkilediğini vurguluyor. Harari’ye göre, insanlık yapay zeka çağına girerken, “anlam” ve “güven” temelli yeni bir ortak akla ihtiyaç duyuyor.

Harari, insanın tarih boyunca karmaşık iş birliği ağları kurduğunu ve bunları ortak değerler, hikayeler ve normlarla ayakta tuttuğunu hatırlatıyor. Yapay zeka ile bu iş birlikleri “dijital zeka” ile birleşerek, kurum kültürlerinin temelinde artık sadece insani sezgi değil, algoritmik öngörülerin de yer aldığı yeni bir denge kurulması gerekiyor.

Bu bağlamda Harari, liderlerin sadece teknolojiyi yönetmekle kalmayıp, aynı zamanda insanın anlam dünyasını, değer sistemlerini ve kültürel dokusunu koruyarak, bu iki alanı entegre edecek “yeni ortak akıl”ı yaratması gerektiğini savunuyor. Yapay zekanın gücü arttıkça, insanın yaratıcılığı, etik hassasiyeti ve kültürel sezgisi daha da ön plana çıkacak.

Teknoloji Ne Kadar İlerlerse İlerlesin, Kültür İnsanla İnşa Edilir

Geçmişte her teknolojik sıçrama – buhar makinesi, elektrik, internet – kurum kültürlerini test etti ve yeniden tanımladı. Yapay zeka da benzer şekilde, ancak bu kez insan ve teknoloji arasındaki ortak aklı doğrudan kurumun özüne entegre ederek, geleceğin dayanıklı organizasyonlarını şekillendiriyor.

Yuval Noah Harari’nin de belirttiği gibi, insanlık yapay zeka çağına girerken “anlam” ve “güven” temelli yeni bir ortak akla ihtiyaç duyuyor. İnsanlık tarih boyunca karmaşık iş birliklerini ortak değerler ve normlarla ayakta tutarken, şimdi bu yapıların içine algoritmik zekanın da dahil olmasıyla, liderler hem teknolojiyi yönetmeli hem de insanın anlam dünyasını ve kültürel dokusunu korumalıdır. Yapay zekanın gücü arttıkça, insanın yaratıcılığı, etik hassasiyeti ve kültürel sezgisi daha da ön plana çıkacak.

Yapay zeka, kurumların kültürel evriminde yeni bir ortak. Ama bu ortak, doğru konumlandırılmazsa güveni sarsabilir. Önümüzdeki dönemde kurum kültürü, yapay zeka entegrasyonunun hem başlangıç noktası hem de nihai çıktısı olacak.

Geleceğe hazır liderlik, işte tam da bu çifte sorumluluğu üstlenen bir liderlik olacak: Hem teknolojik zekaya hem de kültürel sezgiye sahip olmak. Çünkü yapay zeka ne kadar gelişirse gelişsin, onu anlamlı kılacak olan şey, insan aklıyla birlikte kurulan ortak akıldır.

 

Sevda Özsönmez, Yönetim Kurulu Üyesi – Yapay Zeka ve Teknoloji Derneği | Managing Partner – N2Growth Türkiye & Avrasya

 

Kaynaklar

Brynjolfsson, E., & McAfee, A. (2017). Machine, Platform, Crowd: Harnessing Our Digital Future. W.W. Norton & Company.

– Dijital dönüşüm ve yapay zekanın iş dünyasındaki etkileri üzerine kapsamlı analiz.

Davenport, T. H., & Ronanki, R. (2018). Artificial Intelligence for the Real World. Harvard Business Review, January–February 2018 Issue.

– Yapay zekanın organizasyonel adaptasyon ve kültür üzerindeki etkileri.

McKinsey Global Institute. (2023). The State of AI in 2023 – Five Priorities for Leaders.

– Güncel veri ve liderlerin yapay zeka stratejileri ile kültür dönüşümüne bakışı.

Schein, E. H. (2017). Organizational Culture and Leadership (5th Edition). Wiley.

– Kurum kültürünün yapı taşları ve liderliğin kültür üzerindeki rolü.

Huang, M.-H., & Rust, R. T. (2021). A Strategic Framework for Artificial Intelligence in Marketing. Journal of the Academy of Marketing Science.

– Yapay zekanın müşteri ilişkileri ve kültürel etkileşimde yarattığı değişim.

Wilson, H. J., Daugherty, P. R., & Morini-Bianzino, N. (2017). The Jobs That Artificial Intelligence Will Create. MIT Sloan Management Review.

– AI ile yeni iş modelleri ve bunun kurum kültürüne etkisi.

Harvard Business Review Analytic Services. (2024). Building a Future-Ready Culture in the Age of AI.

– AI’ye adapte olabilen ileri görüşlü kurum kültürünün unsurları.

IEEE Spectrum. (2023). Ethics and Culture in AI-Driven Organizations.

– Etik ve kültürel uyumun AI projelerindeki önemi.

Google AI Blog. (2024). How AI Shapes Workplace Collaboration and Culture.

– AI destekli işbirliği araçlarının kurum içi iletişim ve kültüre etkisi.

MIT Technology Review Insights. (2024). Transforming Corporate Culture with AI and Automation.

– Yapay zeka ve otomasyonun organizasyonel davranış ve kültürdeki dönüşümü.